اهمیت درخت در نزد ایرانیان کهن

اهمیت درخت در نزد ایرانیان کهن

درخت و جنگل در اسطوره شناسی ایرانیان اهمیت زیادی داشته است، تا آنجا که از درختان به عنوان انسان های نیکی یاد می شود که پس از مرگ، تبدیل به درخت شده و زندگی جاودانه ای یافته اند. لذا قطع درختان قطور و مثمر، کاری ناصواب شمرده می شد و مورد نکوهش بسیار بود.

    به عقیده ایرانیان باستان، هر کس درخت کهنسالی را قطع کند، در همان سال، عزیزی را از دست خواهد داد. روز درختکاری نیز برخلاف ادعای سازمان خواربار و کشاورزی جهانی (FAO) از دوران زرتشت و برای حفظ و توسعه فضای سبز و جنگل آغاز شده که همه ساله خود زرتشت در روز درختکاری، نهال غرس می کرده است.
    از میان درختانی که در ایران یافت می شوند چنار، سرو و کنار نزد ایرانیان محبوبیت بیشتری داشته اند. درخت عظیم چنار سایه وسیعی دارد و مردم معتقد بودند که این درخت از شیوع تب و بیماری های عفونی پیشگیری می کند. همین اعتقاد را درباره درخت سرو که در ادب و هنر ایران نقش مهمی داشته و دارد، داشتند. امروزه علم طب ثابت کرده است که برخی درختان با متصاعد کردن انواع اسانس در هوا باعث نابودی بسیاری از میکروب ها می شوند.
    درخت سرو مقام خاصی در بین گونه های درختی ایران دارد و ایرانیان باستان همواره به آن با دیده احترام نگریسته اند. سرو برای پارسیان مقدس بوده و کرامت خاصی برای آن قایل بودند. همچنین تغذیه از گرده، برگ و جوانه آن را باعث طول عمر می دانستند. افسانه های پارسی اصل این درخت را از بهشت دانسته و آن را درخت «مینو» می نامیدند. تاثیر نفوذ روحانی این درخت در ایرانیان به حدی بود که در تمام مظاهر تمدن، هنوز هم نشانی از آن وجود دارد. اسلام نیز اهمیتی حیاتی برای درخت و جنگل ها قایل است تا آنجا که حضرت محمد (ص) شکستن شاخه ای از درخت را به مثابه قطع کردن بال فرشته می داند و در احادیث مختلفی بر ثواب درختکاری و نکوهش بریدن حتی شاخه های درختان تاکید کرده است.

    نخستین منطقه حفاظت شده جهان چند صد سال پیش از میلاد مسیح از سوی خشایارشا ایجاد شد. به این شکل که در لشکرکشی خود به منطقه آسیای صغیر، حفاظت منطقه ای از جنگل های سرو را به گارد سلطنتی خویش سپرد. بر اساس متون معتبر تاریخی، ایرانیان ٤٤٥ سال پیش از میلاد مسیح (ع) عملادر امر جنگل کاری، جنگلداری و مدیریت امور جنگل همت گماشته و قوانین مدون و لازم الاجرایی داشته اند.

    «اشیربر» معتقد است :«ایرانیان نخستین قومی بودند که سازمان جنگلبانی را تاسیس کرده و به توسعه پایدار توجه خاصی داشته اند.» «دیگران کاشتند و ما خوردیم/ ما بکاریم تا دیگران بخورند» در اصل مفهوم «توسعه پایدار» است که پیرمرد روستایی ایرانی در ١٤ قرن پیش در جواب انوشیروان گفت.
    «فون هاگن» سرجنگلدار معروف آلمان در قرن ١٩ برای نخستین بار با الهام از همین جملات پیرمرد دهقان روستایی ایرانی چنین می نویسد: «از جنگل حداکثر آنقدر برداشت کنید که تولید یا رشد می کند و حداقل جنگل را به صورتی که از گذشتگان دریافت داشته اید به آیندگان بسپارید.» این جملات که به «کلمات طلایی» فون هاگن آلمانی معروف شده اند در اصل آغازی است برای ایجاد تفکر علمی توسعه پایدار در اروپا و جهان. پس از آن می بینیم که بر اساس منافع اقتصادی کشورهای اروپایی، قوانینی در خصوص برداشت از منابع طبیعی تصویب می شود.
    با اینکه کنفرانس بین المللی حفاظت منابع طبیعی برای نخستین بار در ١٩١٣ در «برن» سوییس برگزار و پس از گذشت ٣٥ سال یعنی در سال ١٩٨٤ انجمن جهانی حفاظت از منابع طبیعی (IUCN) تشکیل شد اما نخستین پارک بین المللی جهانی را پایه گذاری کرد. آنجا که در سال ١٩٧٢ در کنفرانس بین المللی حفاظت محیط زیست که از سوی سازمان ملل متحد در استکهلم سوئد تشکیل شد که پارک ملی «دشت ارژن» را به عنوان پارک بین المللی در اختیار محققان جهان قرار داد. در این کنفرانس برای نخستین بار کل جهان هستی مورد توجه قرار گرفت که باید از منابع آن بر مبنای اصل توسعه پایدار بهره برداری شود.
    اما پرسش مهمی که در اینجا پیش می آید این است که چگونه ممکن است در کشوری که این همه برای جنگل و درخت اهمیت و حتی قداست قایل بوده سطح وسیعی از جنگل ها نابود شود؟ تا آنجا که تنها در نیمه اول قرن بیستم، دو میلیون هکتار از جنگل های شمال کشور نابود شود.
    پاسخ به این پرسش در حوصله این نوشتار نیست اما در یک کلام می توان به تغییر نگرش و تغییر الگوی مصرف زندگی در دوران معاصر که منجر به برداشت بی رویه و ناپایدار از منابع طبیعی از جمله جنگل ها شد نام برد. امید که بتوانم در یادداشتی دیگر بیشتر به این مقوله بپردازم و پاسخ این پرسش حیاتی را تشریح کنم.