چگونه بت های درون و برون را بشکنیم(مطلب فلسفی)

چگونه بت های درون و برون را بشکنیم(مطلب فلسفی)

بت های اندیشه
تفکر بدون پیشداوری

نویسنده: دکتر سعید اسلامی*

به زبان ارسطویی نطق یا اندیشه حد فارق انسان با موجودات دیگر است. لیکن همین اندیشه در کاربست خویش رهزنان و بت های بسیار دارد. گرچه امروزه از این پدیده به عنوان محصولات گفتمانی یاد می کنند. اما فرانسیس بیکن (1626-1561) می گفت:

پژوهنده حقیقی کسی است که هم روش دقیق پژوهش را بداند و به کار بندد و هم از پیشداوری ها آزاد باشد. از این رو او خطاها و موانع پژوهش را «بت» نامید. سپس

بت های پژوهش را به چهار دسته تقسیم و سپس آنان را بت قبیله، بت غار، بت بازار و بت های نمایش نامگذاری کرد. مراد بیکن از بت قبیله خطاهایی است که بنیادش در طبیعت انسان است. بت غار به خطاهایی اشاره دارد که بنیادش در طبیعت فردی تربیت و دلبستگی شخصی است. بت بازار به عقاید نادرست و ناسنجیده و همچنین به واژه های گمراه کننده برمی گردد. بت های نمایش رمز سیستم هایی است که ساخته شده و نظریه هایی است که پرداخته می شود و سازندگان آن ساخته های خود را حقیقت می گیرند و به دیگران می نمایانند. (نقیب زاده: 1374: 38:) بیکن مدعی است این بت ها که بنیاد خطاها هستند ما را به فلسفه های غلط می کشانند، لذا راه نجات از این بت ها رو کردن به خود پیشامدهای واقعی است. او می گوید برای پی بردن به حقایق کارها از یک سو باید از داده های تجربی آغاز کرد و از سوی دیگر آن داده های تجربی را به نیروی اندیشه منظم کرد. از این رو بیکن کسانی را که فقط به گردآوری اطلاعات می پردازند «مورچگان» می نامد وکسانی که تنها اندیشه خود را به کار می برند «عنکبوت» می خواند. او نتیجه می گیرد که تنها زنبور عسل کار درست را انجام می دهد، چرا که با مکیدن شیره گل های طبیعت با کار خود آن را به عسل تبدیل می کند. او گروه مورچگان را «جزمی» و عنکبوتیان را استدلالی می داند. لیکن زنبوران عسل راه میانه در پیش می گیرند. آنها مصالح طبیعت را به نیروی خود دگرگون می کنند... یعنی پیوند تجربه دقیق وهمچنین اندیشه هدایت شده با اتکا به روشی که بیکن از آن با عنوان روش «تفسیر طبیعت» یاد می کند. او بر این باور است که تنها با چنین روشی است که می توان به دور از پیشداوری به شناخت رسید....

    
     استادیار دانشگاه آزاد اسلامی*