ضریب جینی یک معیار اندازهگیری آماری برای نشاندادن توزیع درآمد یا
توزیع مصرف یک جامعه است که «ورادو جینی»، آماردان و جامعهشناس ایتالیایی،
این شاخص را بسط داده است. ضریب جینی نابرابری میان اندازههای یک توزیع
فراوانی مثلا میزان درآمد را نشان میدهد. این ضریب از صفر تا یک
اندازهگیری میشود. تحلیل این شاخص به این صورت است که ضریب جینی صفر،
شرایط برابری مطلق را نشان میدهد و ضریب جینی یک، نابرابری مطلق؛ هرچند
این ضریب هیچگاه صفر یا یک نیست و همیشه در بازه این دو رقم قرار دارد.
درواقع، ضریب جینی حولوحوش عدد صفر، برابری بیشتری را در اجتماع نشان
میدهد و در سوی مقابل ضریب جینی حوالی یک، نماینده جامعهای شدیدا طبقاتی و
نابرابر است. در فهرست کشورهای جهان که ضریب جینی آنها محاسبه شده، سوئد
با ضریب جینی 23 صدم بهترین وضعیت بهلحاظ برابری و توزیع عادلانه و
نامیبیا با ضریب جینی هفتدهم بدترین و ناعادلانهترین وضعیت توزیع ثروت را
دارد. بیشتر کشورهای توسعهیافته اروپایی و کانادا دارای ضریب جینی بین
۲۴صدم و ۳۶ صدم هستند، ایالات متحده آمریکا و مکزیک شاخص جینی بالای ۴۰درصد
دارند که نشان میدهد این کشورها نابرابری بیشتری در ثروت و درآمد دارند.
ضریب جینی را هم میتوان از روی آمار درآمدها و هم هزینهها محاسبه کرد.
البته باید گفت اگر دو کشور، شاخص جینی یکسان داشته باشند، ممکن است یک
کشور ثروتمند باشد و دیگری فقیر. درواقع میتوان نتیجه گرفت که اندازهگیری
شاخص جینی در هر کشور، متفاوت است. در یک کشور فقیر شاخص جینی نابرابری در
کیفیت زندگی مادی را اندازهگیری میکند؛ در حالی که در یک کشور ثروتمند،
شاخص جینی توزیع خوشگذرانی فراتر از نیازهای اساسی را اندازهگیری میکند.
مرکز آمار ایران در تازهترین گزارش خود، ضریب جینی کل کشور در سال 91 را
0/3659 اعلام کرده است. بر اساس نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار،
در سال 1391 ضریب جینی در مناطق روستایی 0/3347، در مناطق شهری 0/3542 و در
کل کشور 0/3659 بوده است. در این سال در مناطق روستایی استان ایلام
(0/1993) کمترین و استان مرکزی (0/3596) بیشترین و در مناطق شهری استان
ایلام (0/2330) کمترین و استان همدان (0/3689) بیشترین نابرابری مشاهده شده
است.
طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار با قدمتی نزدیک به 50سال از مهمترین
طرحهای آمارگیری مرکز آمار ایران است. هدف کلی این طرح برآورد متوسط
هزینهها و درآمد یک خانوار شهری و یک خانوار روستایی در سطح کشور و
استانهاست. در سال 1391 تعداد خانوارهای آمارگیریشده در این طرح 18535
خانوار نمونه در نقاط شهری و 19657 خانوار نمونه در نقاط روستایی کشور بوده
است. در حالی که یکی از شاخصهای سنجش نابرابری درآمد جامعه ضریب جینی
است، یکی از کاربردهای مهم این طرح سنجش و ارزیابی اطلاعات آماری به دست
آمده از هزینه و درآمد خانوارها و آگاهی از نحوه توزیع آن در بین طبقات
مختلف هزینه و درآمد برای تصمیمگیریهای اقتصادی، برای تامین حداقل معیشت و
فراهمآوردن رفاه نسبی برای خانوارهاست.