شادی یک حق است و حق گرفتنی است
محمدطاهر کنعانی
حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری
به فرموده حکیم توس سراینده باش و فزاینده باش/ شب و روز در دانش و خنده
باش/ چو شادی بکاهد بکاهد روان/ خرد گردد اندر میان ناتوان/ .پیر خرد آیین
ایران زمین بین شادی و خردورزی رابطه روان کاوانه برقرار کرده است.
چرا که همواره اصل بر زندگی اجتماعی انسان، حق زندگی شرافتمندانه و شاد
زیستن است. در قرآن و احادیث نیز تأکیدات زیادی بر ادخال سرور در قلب مؤمن و
دعا به نقل شده است. «المؤمن بشره فی وجهه و حزنه فی قلبه» شاد کردن دل
مردمان و بویژه کودکان و یتیمان پاداش بزرگ الهی دارد. در اسناد بین‌المللی
حقوق بشر حق آزادی در وسیع ترین معنای کلمه به رسمیت شناخته شده است.
آیا شادی یک حق است؟ و اگر حق است جزو حقوق ذاتی و انفکاک ناپذیر طبیعی
است؟ یا حق قانونی قابل سلب؟ در پاسخ باید ابتدا حق را تشریح کنیم. حق
چیست؟/ حق به معنای ثابت و هر چیزی که وجود دارد. مثلاً خدا حق است. بهشت
حق است. معاد حق است. آسمان و زمین حق است. در این معنا شادی هم حق طبیعی
است. چون شادی امری وجودی است. حالت روحی است که برای انسان انگیزه و محرک
زندگی است. تعریف دیگر از حق آزادی است.آزادی دارای دو معنای سلبی و ایجابی است در معنای ایجابی آزادی به معنای
رهایی است.
رهایی از زور، ظلم و انقیاد. در معنای سلبی آزادی نبودن مانع در
راه انجام خواسته‌های انسان است. در اسلام این اصل را اصل اباحه می‌گویند.
کل شی هی لک مباح حتی تعلم انه حرام بعینه. طبق اصل آزادی انسان موجودی
مختار و انتخابگر در رفتار و کردار و گفتار خویش است.
جان لاک در تعریف حق می‌گوید حق عبارت است از توانایی انجام یا انجام
ندادن کاری و طبق تعریف گروسیوس، حق داشتن چیزی یا انجام دادن کاری را
می‌گویند. در این معنا شادی و آرامش و خوب زیستن حقی انسانی است.
براساس ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر هر کسی حق دارد بدون واهمه و خوف
افکار و عقایدش را ابراز دارد. حق آزادی بیان در وسیع‌ترین معنای خود شامل
هنر و موسیقی و تأثر و طنز و ابراز مکنونات درونی خردورزانه و هنرمندانه و
سرشار از ذوق و روح آفرینش گرانه انسان است.
براساس قانون اساسی ایران آزادی و کرامت انسان و حق انتخابگری و بیان
عقیده و رفتار آزادانه بسیار مورد توجه است. در مقدمه قانون اساسی وسایل
ارتباط جمعی را برای برخورد اندیشه‌های متفاوت و سالم دانسته که آزادی و
کرامت ابنای بشر را سرلوحه اهداف خود دانسته و راه رشد و کمال انسان را
می‌گشاید.
در بند 6 اصل دوم نیز کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توأم با مسئولیت
انسان تصریح شده است اصل نهم قانون اساسی آزادی و امنیت را تفکیک‌ناپذیر
دانسته و هیچ کس حق ندارد به نام امنیت آزادی‌های مشروع را هر چند با وضع
قوانین و مقررات سلب کند. همچنین اصل 37 قانون اساسی می‌گوید اصل بر برائت
است و هر انسانی آزاد است هر کاری که جرم نباشد انجام دهد.
پیرو همین اصول براساس اصل 175 قانون اساسی، صدا و سیما باید آزادی بیان
را تأمین نماید و اصل 156 قانون اساسی گسترش عدل و آزادی را یکی از اهداف
قوه قضائیه برشمرده است. بنابراین اصل آزادی بیانگر آن است که انسان‌ها حق
دارند زندگی شاد و مفرح و توأم با خوشی و خرمی داشته باشند و در راه پویایی
اجتماعی خود آزادانه استعدادهای خود را در هنر و شعر و ادب و موسیقی و
آهنگ تفریحات سالم بالنده سازند.
در نتیجه می‌توان گفت در پرتو اصل آزادی شادی زندگی سرشار از مهر و خرمی
حق مسلم هر انسان و زمینه‌ساز رشد و کمال انسان است. بدیهی است شادی به
منظور کارهای مشروع است و لذت‌های نامشروع و شهوترانی غیرقانونی و نوشیدن
مسکرات و امثال آن و توهین به افراد و بی آبرو کردن دیگران و طنز علیه
افراد محترم و شهروندان ممنوع و خارج از مورد بحث است.
نکته اساسی آن است که در شرع و قانون موارد ممنوع بسیار محدود و معدود است
و کارهای حرام انگشت‌شمار و کارهای مباح و جایز گسترده و نامحدود است.
خداوند متعال شارع مقدس تعداد حرام را بسیار اندک گذاشته و کارهای حلال را
نامحدود مقرر نموده است و می‌توان گفت طبق شرع و قانون هر چیزی ممنوع
نباشد مجاز است. این اصل آزادیخواهانه شامل انواع روش‌های شادی افزایی و
روابط مشروع اجتماعی و شکوفایی انواع هنرها و سروده‌ها و نوازندگی و
سرایندگی و خوانندگی و هنرپیشگی و بسیاری از مظاهر تمدن و فرهنگ است که
منافی احکام شرع نباشد.